චිලි දේශයේ කුමණ්ත්‍රණය-1

චිලි රටේ සිදුවු හමුදා කුමණ්ත්‍රණය හා ඉන් පසුව සිදු වී ඇති සිද්දි පළිබදවත් මේ ලිපි පෙළ ලියමි.

වර්ෂ 1973 සැප්තැම්බර් 11 වැනිදා චිලී දේශය අදුරු යුගයකට ඇද දැමූ බිහිසුණු කාලපරිච්ජේදයක ආරම්භක දිනය විය.එදින සිදු වූයේ චිලී ජනපති චිලී හමුදාව විසින් බලයෙන් පහ කිරීමයි.මෙයද එක්සත් ජනපද අධිරාජ්‍යවාදයේ ආශිර්වාදයෙන් සිදුවූ බව නම් නිසැකය.ජනාධිපති සැල්වදෝර් අයියන්ඩේ.ඔහු චිලි දේශයේ ජනවරමකින් ප්‍රජාතන්ත්‍රවාදීව බලයට පත් වූ නායකයෙකි.ඔගොස්ටෝ පිනෝෂේ විසින් අයියන්ඩේ ගේ රජය පෙරළා දමා ඔහු බලයට පත් විය.කුමණ්ත්‍රණයෙන් පසු රට පාලනය කලේ පිනෝෂේ ඇතුලු හමුදා නායකයන් කිහිපදෙනෙකුගේ එකතුවෙනි.

අයියන්ඩේ බලයට පැමැණීමට පෙර ඇමෙරිකානු ව්‍යාපාරික සමාගම් චිලියේ ස්වාභාවික සම්පත් සූරා කමින් වැජඹුණහ.චිලිය තඹ සදහා ප්‍රකටය.එකල චිලියේ තඹ නිධි මත ආදිපත්‍යය දැරුවේ ඇනකොන්ඩා හා කෙනෙකොඩ් සමාගම්ය.1970ට පෙර චිලියේ පවත්වාගෙන ගිය ඇමෙරිකානු සමාගම් වල වටිනාකම ඇ.ඩො.මි.964 ක් පමණ යැයි ඇස්තමේන්තු ගත කර ඇත.එසේම චිලියේ දුරකථන පහසුකම් ඇතුළු නවීන තාක්ෂණය මත ආදිපත්‍යය දැරුවේ I.T.T සමාගමයි.එහි වටිනාකම ඇ.ඩො.මි. 200කි.

අයියන්ඩේ බලයට පත්වෙන්නේ 1970 සැප්තැම්බර් 04 වැනිදාය.බලයට පත් වූ වහාම ඔහු සමාජවාදි පිළිවෙත් අනුගමනය කලේය.බහු ජාතික සමාගම්,විශාල වතු යායන්, තඹ නිධි රජයට පවරා ගනිමින් එහි ප්‍රතිලාභයන් සෑම දෙනා අතරම සමසේ බෙදා දීමට කටයුතු කලේය.දුගී දරුවන්ගේ අධ්‍යාපනය පොහොසත් දරුවන් ලබන අධ්‍යාපනය හා සමාන අධ්‍යාපනයක් ලබා දීමට කටයුතු කළේය.එසේම සෞඛ්‍ය අංශය කෙරෙහිද තම සමාජවාදි පිළිවෙත් අනුගමනය කරමින් චිලි දේශය සමෘද්ධිය කරා යන ගමන විවෘත කළේය.

අයියන්ඩේගේ මේ සමාජවාදි ක්‍රියාපිළිවෙත් නිසා ඔහුට එන්න එන්නම සතුරන් වැඩිවිය.විශේෂයෙන්ම ඉහත සමාගම් තුන අයියන්ඩේට විරුද්ධ දැඩි ක්‍රියාමාර්ග අනුගමනය කල අතර අයියන්ඩේ ගේ ප්‍රතිපත්ති නිසා අවාසි සිදුවූ ධනේෂ්වර මානසිකත්වයෙන් පෙළෙන ඇතමුන්ද අයියන්ඩේට විරුද්ධව නැගී සිටියහ.පෞද්ගලික සමාගම් ජනසතු කිරීම නිසා පෞද්ගලික අංශය අයියන්ඩේ සමග උරණ වූහ.

ඒන්න එන්නම චිලියේ ආධිපත්‍යය තමා අතින් ගිලිහෙන බවත්,එය සිදුවන්නේ අයියන්ඩේගේ ඇමෙරිකන් විරෝධි හා සමාජවාදි පිළිවෙත් නිසා බවත්,ඒ නිසාම අයියන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීමට හමුදා කුමණ්ත්‍රණයක් දියත් කල යුතු බවත් ඇමෙරිකන් සමාගම් විශ්වාස කලහ.

අයියන්ඩේ ලෝකයේ අනිකුත් සමාජවාදී රටවල් සමගත් සුහදව කටයුතු කිරීමට සැරසුණහ.විශේෂයෙන්ම කියුබාව හා සෝවියට් රුසියාව සමගයි.අයියන්ඩේගේ මේ ක්‍රියාකලාපය ලතින් ඇමෙරිකාවේ තමන්ට හිතවත් අනිකුත් රටවල් වලටද පැතිරී යනු ඇතැයි කියා ඇමෙරිකන් දේශපාලනය බිය විය.ඒ නිසාම ඇමෙරකානු ජනාධිපති නික්සන් විසින් I.T.T සමාගමට හා  C.I.A  ආයතනයටත් උපරීම සහය ලබා දුන්නේය.

මේ අනූව ක්‍රයාත්මක වූ C.I.A සංවිධානය චිලී ආර්ථිකය අඩපණ කොට චිලිය තුල කැළඹිලි ස්වභාවයක් ඇති කිරීමේ වගකීම බාරගත්තේය.ඒ සදහා තමාට හිතවත් පිරිස් චිලියෙන් බා ගැනීම ඇරඹීය.අයියන්ඩේට විරුද්ධව මේ වන විටත් චිලි ව්‍යාපාරිකයන් පෙළ ගැසී තිබීම නිසා එය තවත් පහසු විය.C.I.A ට අවශය වූයේ හමුදා කුමණ්ත්‍රණයක් දියත් කිරීමටයි. හමුදාවද මුල සිටම ඔවුනට හිතවත් වූ නිසා එයද ගැටළුවක් නොවීය.C.I.A විසින් අති සාර්ථකව චිලි දේශයට රිංගා එය අවුල් ජාලයක් කිරීමේ වගකීම මැනැවින් ඉටු කරමින් සිටියේය.


අයියන්ඩේට විරුද්ධව එක්සත් ජනපදය පෙළගැසෙන්නේ ඔහු බලයට පැමිණීමටත් පෙරය.1970 මාර්තු මාසයේ 40 දෙනාගේ කමිටුවක්  පිහිටුවා ගන්නේද ඔහුට විරුද්ධව කල හැකි සියළු දේ කිරීම සදහාය.මෙයින් අයියන්ඩේගේ බලයට පැමිණීම වැළැක්වීම සදහාත් එය කල නොහැකි වූ හෙයින් ඔහුට විරුද්ධව සිදු කරන හමුදා කුමණ්ත්‍රණය සදහාත් ඇමෙරිකන් ඩොලර් ලක්ෂ ගණන් වියදම් කරයි.

අයියන්ඩේ බලයෙන් පහ කිරීම සදහා වූ හමුදා කුමණ්ත්‍රණයට අවශ්‍යය  යුධමය සහායන් චිලි සන්නද්ධ හමුදාවන්ට ලබා දුන්නේ C.I.A  ආයතනයයි.හමුදාවට අවශ්‍යය කදුළු ගෑස් ඇතුළු නවීන යුධ උපකරණද ඔවුන් ලබා දුන්හ.

ෆිදෙල් කස්ත්‍රෝ 1971 නොවැම්බර් 10දා චිලියේ සංචාරයක් සදහා පැමිණියේය.එහිදි C.I.A  ආයතනයේ ආශිර්වාදය මැද කාන්තාවන් විසින් හිස් වළං ප්‍රදර්ශනය කරමින් උද්ඝෝෂණයක්  පැවැත්වීය.කස්ත්‍රෝගේ සංචාරයට විරුද්ධ වීම සදහා මෙය සිදුවිය.රට තුල ආහාර හිගයක් ඇති බවත් එය විසදීමට අයියන්ඩේට නොහැකි බවත් ඒ උද්ඝෝෂණයෙන් වක්‍රාකාරව පැහැදිලි කිරීමට ඔවුන් උත්සහා ගත්හ..අයියන්ඩේට විරුද්ධව විශාල මුදල් ප්‍රමාණයක් වියදම් කිරීමට I.T.T. සමාගම පසුබට නොවීය.මොවුන් අයියන්ඩේ බලයට පත්වීම වැළැක්වීම සදහා C.I.A  ආයතනය සමග දැඩි රහසිගත සබදතා පවත්වාගෙන ගොස් ඇති බවත්, අයියන්ඩේ බලයට පත් වීම නිසා ඔහු කුමණ්ත්‍රණයකින් එලවා දැමීම සදහා C.I.A  ආයතනය සමග පසුවද සබදතා පවත්වාගෙන ගොස් ඇති බවත් පසුව වාර්ථා වී ඇත.


චිලී දේශය තුල මිරිකෙමින් පැවතී කුමණත්‍රණය 1972 අවසන් මාස කිහිපය තුලදී පිපිරී යන ලදී.එය පටන් ගන්නේ වෙළදසැල් හිමියන්ගේ උද්ඝෝෂණයකිනි.පසුව රටේ බොහෝ ව්‍යාපරිකයන් ද උද්ඝෝෂණයක නියැළුණහ.කල් යත්ම ෂිශ්‍ය කණ්ඩායම්, උගත් ආචාර්යවරු, ට්‍රක් රථ හා වෙනත් රියැදුරන් උද්ඝෝෂණයක නියළුණහ.කල්යත්ම මේ තත්වය චිලී ආර්ථිකයටත්,එරට දේශපාලන ව්‍යුහයටත්,ජන ජීවිතයටත් බලපෑවේය.

1972 දී චිලියේ ක්‍රියාත්මක ඇමෙරිකානු තඹ  සමාගම් චිලියෙන් ගන්නා තඹ වෙනත් රටවලට විකිණිම නතර කලහ.එසේම චිලී දේශයට තවදුරටත් ණය නොදීමට තීරණය කිරීමත් සම්බාධක පැනවීමත් සිදුවිය.1973 පටන් ගත් විටම ආර්ථිකය නොසිතූ අන්දමින් කඩා වැටුණි.උද්ධමන 200-250 % අතර මට්ටමකට ඉහල ගියේය.රට සෑම තැනම උද්ඝෝෂණය.චිලි ආර්ථිකයට දැඩි ලෙස බලපෑ තඹ කම්කරුවන්ගේ හා එහි උසස් නිළධාරීන්ගේ වර්ජනයන් අයියන්ඩේ විසින් තරමක් දුරට සමනය කිරීමට සමත් විය.ඒත් සමගම වෛද්‍යවරු,ෂිශ්‍යය කණ්ඩායම්,උගත් ආචාර්යවරුන්,ගුරුවරුන්, ව්‍යාපාරිකයන්,ආදි බොහෝ ක්ෂේත්‍රයන් හී පිරිස් වර්ජනය කල අතර ඒවා රට පුරා ව්‍යාප්ත විය.මොවුන්ගේ උද්ඝෝෂණ වල කිසිදු සාධාරණත්වයක් නොමැති බවත්,සිදුවන්නේ අධිරාජ්‍යවාදී කුමණ්ත්‍රණයක් බවත් අයියන්ඩේට තේරුම් ගියේය.

ට්‍රක් රථ රියදුරන්ගේ වර්ජනයේදි රජය සියළු ට්‍රක් රථ රජයට පවරා ගනිමින් දෛනික වැඩකටයුතු ආරම්භ කල මුත් එය උසාවිය විසින් නීති විරෝධි යැයිද නැවත ඒවා හිමි කරුවන්ට ලබාදෙන ලෙසටද රජයට නියෝග කළේය.රට පුරා උද්ඝෝෂණ පැතිරී යාම වැළැක්වීම සදහා අයියන්ඩේ විසින් ආගමන හා විගමනය සීමා කළේය.රාජ්‍යය මාධ්‍යයද දැඩි පාලනයකට ගෙන කටයුතු කලේය.

මේ වන විට ඇමෙරිකාව විසින් චිලි දේශය පීඩනයට ලක් කල හැකි සියළු ආකාරයන්ගෙන් පීඩනයට ලක් කොට හමාරය.චිලියේ තඹ අපනයනය සැලකිය යුතු මට්ටමකින් අඩු කොට ලෝක තඹ වෙළදපොළේ මිල ගනන් පහත හෙලීමට කටයුතු කලේද එක්සත් ජනපද සමාගම් වල චිලී විරෝධි ප්‍රතිපත්ති නිසාය.

සෑම අංශයකින්ම චිලී දේශය ඇද වැටුණි.රජයද මේ අවස්ථාවේ අසරණ විය.රජයට සහාය දැක්වීම සදහා කම්කරු සන්ධානය ඇතුළු රාජ්‍ය හිතෛෂි පක්ෂ උද්ඝෝෂණ සංවිධානය කලහ.රාජ්‍ය විරෝධින්  හා රාජ්‍යය හිතෛෂීන් අතර ගැටුම් ආරම්භ වූයේ මේ දිනවලය.වෙඩි හුවමාරුවීමී, බෝම්බ පිපිරීම් සිදුවිය.පොදු සම්පත් විනාශ වන අන්දමින් සන්නද්ධ හමුදා කටයුතු කලහ.

මේ අතර තුර චිලියේ ආරක්ෂක අමාත්‍යය ජනරාල් කාලෝ ප්‍රැට්ස් ඉල්ලා අස්වීම සිදුවන්නේ ඔහුට මරණිය තර්ජනය කරමින් එල්ල කල බලපෑම් නිසාය.කාලෝ හමුදාවේ අණ දෙණ නිලධාරියා වශයෙන් කටයුතු කල අතර ඔහුගේ ඉල්ලා අස්වීම නිසා  ඇති වූ අඩුව පිරවූයේ අයියන්ඩේගේ විශ්වාසය දිනා ගත් ඔගස්ටෝ පිනෝෂේය.

සන්නද්ධ හමුදා විසින් දිගින් දිගටම වාමාෂිකයන්ට ප්‍රහාර දියත් කල අතර අයියන්ඩේගේ පාක්ෂිකයන් සොය සොයා ඝාතනය කෙරිණි.

එලබෙන්නේ 1973 සැප්තැම්බර් 11 වැනි දිනයි.අයියන්ඩේටත් චිලී දේශයටත් අමතක නොවන හා අදුරු කාල පරිච්ජේදයක ආරම්භය විය.අයියන්ඩේ විරෝධි සන්නද්ධ හමුදා සැන්ටියාගෝ නුවර ජනපති මාලිගය වටලා ප්‍රහාර එල්ල කරමින් සිටියි.අයින්ඩේට හිතවත් හමුදා නිළධාරින්ද ප්‍රතිප්‍රහාර එල්ල කරමින් සිටියි.ඒ අතර ගුවනින්ද චිලියේ තැන් තැන් වලට ප්‍රහාර එල්ල විය.අයියන්ඩේට ඉල්ලා අස්වෙන ලෙස සන්නද්ධ හමුදා දිගින් දිගටම බලපෑම් කරයි.එහෙත් අයියන්ඩේ එම බලපෑම් ප්‍රතික්ෂේප කරමින් ජනවරමකින් බලයට පත් වූ ජනාධිපතිවරයෙකුගේ වගකීම එයාකාරයෙන්ම ඉටු කරන බවට කියමින් සතුරා සමග සටන් වැදුණි.

අයියන්ඩේට විරුද්ධව කුමණ්ත්‍රණයට තමා විසින්ම පත් කළ තමාගේ ලගින්ම සිට විශ්වාසය දිනා ගත් හමුදා නිළධාරීන් කිහිප දෙනක්ම විය.ඔවුන්ට මුල් තැන දීම අයියන්ඩේට පාරාවළල්ලක් සේ ආපස්සට ආවේය.